Кыргызстан

Өкмөттүн токтому

Токтомго ылайык, Улуттук коопсуздук мамлекеттик комитети координациялоочу орган, Мобилдик түзүлүштөрдү идентификациялоонун мамлекеттик санариптик технологиялык тутумунун ээси катары иш алып барат. Айрым талдоочулар бул уюлдук телефон колдонгондордун укугун бузуп, купуялуулукту жокко чыгарышы ыктымал деп кооптонуп жатат.

Министрлер кабинети ушул аптада мобилдик аппараттарды идентификациялоо тартиби жөнүндө жобону бекитүү токтомун кабыл алды.

“Токтомго ылайык, Улуттук коопсуздук мамлекеттик комитети координациялоочу орган, мобилдик түзүлүштөрдү идентификациялоонун мамлекеттик санариптик технологиялык тутумунун ээси катары, ал эми “Кыргыз мобилдик каттоо борбору” жоопкерчилиги чектелген коому мобилдик түзүлүштөрдү идентификациялоонун мамлекеттик санариптик технологиялык тутумунун идентификациялоо оператору болуп аныкталды”, - деп айтылат билдирүүдө.

Дагы караңыз

Катталбаган телефондор өчүрүлө баштады. Эмнелерди билүү керек?

2024-жылдын 25-июнунан тартып Кыргызстанда уюлдук телефондорду милдеттүү түрдө каттоо башталган. Юстиция министрлигинин маалыматында мындай чара рынокту жасалма телефондордон коргоо, уурулукту жана алдамчылыкты азайтуу максатында жүргүзүлүп жатканы кабарланган. Ага ылайык, мамлекеттик идентификация системасында катталбаган телефондор өлкөнүн бир да мобилдик операторунун байланыш кызматынан пайдалана албайт.

Эми чөнтөк телефондорду каттоону атайын кызмат көзөмөлдөй турганы коомчулукта түрдүү талкууларга жем таштады. Айрымдар мындан эч кандай кооптуу жагдай көрбөсө, башкалары муну элдин эркиндигин чектөө катары карап жатат.

Дагы караңыз

Өкмөт телефондорду эмне үчүн каттайт?

Абоненттердин укугу бузулбайбы?

Саясат талдоочу жана активист Руслан Акматбектин пикиринде, мобилдик аппараттарды каттоону УКМКнын көзөмөлүнө өткөрүп берүүнүн муктаждыгы жок болчу.

"Бир эле мобилдик телефондорду каттоодо эмес, ошол эле банктык карталарды башка бирөөгө берсең жазага тартыласың, салык жаатындагы да өзгөрүүлөр сыяктуу жарандардын жүргөн-турганын көзөмөлдөө өңдүү иштер болуп эле келген. Эми телефондор менен байланышкан бул кадамды - алар бардык тармакты көзөмөлгө алып жатканын жөн гана расмийлештирип алды. Толугу менен күч органдары аркылуу башкарылган өлкөлөрдөн бул нормалдуу көрүнүш. Албетте жарандарга чоң кесепеттери бар. Мисалы, атайын кызмат телефондорду каттоо укугун алып жаткандан кийин абоненттердин укугу сакталат, купуялуулук болот деген нерсеге эч ким кепилдик бере албайт. Бизге тиешелүү телефон номурлары аркылуу ким кандай аракеттерди жасап жатканын биз билбейбиз да. "Мамлекеттик кызыкчылык" деген жүйө менен көп иштер жасалып атат, бирок ал мамлекеттин эмес, жарандардын кызыкчылыгы да. Ага эч ким маани берип жаткан жери жок. Сенин жарандарыңдын коопсуздугу, эркиндиги - мына ушул "мамлекеттик кызыкчылык". А бизде болсо "мамлекеттик кызыкчылык" деп коюп, анын ордуна аппараттын кызыкчылыгын биринчи орунга коюп жатышат. Кээ бири "азыр бизге тартип керек, ансызда террористтер көбөйдү" деп жүйө издешет. Чын-чынына келгенде атайын кызмат ансыз деле бир топ жашыруун документтерге, кызматтарга колу жетет. Болгону алар адамдардын эркиндигине кол салууну расмийлештирип жатышат".

Идентификациялоо операторлорунун маалыматына караганда, IMEI коддору сакталган базага УКМК ээлик кылат. Эгер уюлдук телефон уурдалган учурда милицияга арыз түшсө, анда ички иштер кызматкерлери уурдалган телефонду аралыктан өчүрүп коё алат.

Дагы караңыз

Телефон аткезчилиги: казынага 5 млрд. сом түшпөй калды

Адистер каттоо телефондордун техникалык мүнөздөмөлөрүн гана камтыгандыктан, жарандардын жеке маалыматтары үчүн кооптонууга негиз жоктугун айтышууда.

"Оң жана терс жагы бар"

Атайын кызматтын жетекчисинин мурдагы орун басары Артур Медетбеков, мобилдик телефондорду каттоо функциясынын УКМКга берилишинин оң жана терс жактары бар экенин айтат.

"Токтомдун иштелип чыгышы тууралуу Жогорку Кеңештин айрым депутаттары пикирин билдирген. Ошондой эле Кыргызстандагы мобилдик операторлор да бул тууралуу айткан. Ошонун негизинде депутаттар Кыргызстанда өзүнчө бир телефондорду каттоо уюму болсун деген. Булар ошого таянды. Санариптик модернизациялоо да акыркы убакта күн тартибинде туруп жатат, бул - телефондорду каттоону жөнөкөйлөтүү. Жаңы каттоодон өткөн борбор ар бир жарандын жеке сыр, кызыкчылыгын сактайт деп айтылып жатат. Экинчи тарабынан алып карасак, Кыргызстанга ар кандай мобилдик телефондор киргизилип, алар көп учурда аткезчилик менен кирип жаткан көрүнүштөр күч алды. Демек, бул тармак көзөмөлсүз калып, экономикалык чыгымдарга алып келүүдө. Ошондуктан телефондорду каттоо киргизилди. Ал эми аны координациялоочу орган катары УКМКнын көрсөтүлүп жатышы өзүнчө бир жагдай. Эл эмне үчүн бир мамлекеттик системаны экинчи мамлекеттик орган көзөмөлдөйт? Алар баары эле бир системада го деген суроолорду берип жатат. Баш мыйзамда жазылган ар бир жарандын жеке кат алышуусу, сүйлөшүүсү жашыруун болушу керек деген нормалар бузулган жокпу деген суроолор да жаралууда. Андан тышкары, коомчулукта эгер УКМКда көзөмөл, координация болсо, анда телефон аркылуу сүйлөшүүлөрдүн баары кандай абалда болот? Куугунтуктоо болбойбу? Алар ачыкка чыкпайбы деген суроолор ачык бойдон турат. Ошондуктан телефондорду каттоо уюмунун адистери, аны көзөмөлдөгөн УКМК кайсы укуктук-нормативдик документтердин негизинде бул ишке ашып жатканын элге түшүндүрүшү керек. Көзөмөлдүн атайын кызматка берилиши мамлекетке кандай пайда алып келерин да айтып бериш керек болуп жатат".

Телефондорду каттоо жараяны 2024-жылдын 25-июнунан тарта өлкө аймагына киргизилген бардык телефондорго тиешелүү экенин, ага чейин келген телефондор автоматтык түрдө “ак тизмеге” киргизилгенин телефондорду каттоо милдетин алган “Инмобайлс” жеке компаниясы “Азаттыкка” билдирген. Компания телефондорду каттатууга импортчулар жооптуу болорун да белгилеген.

2019-жылдан 2023-жылга чейин өлкөгө 23 млн 827,5 миң телефон аппараты кирген. Ал эми быйыл 4 айда 705 миң телефон алып келинген.

Жаңы мыйзамга ылайык, сол рулдуу автоунааларга гана эл ташып иштөөгө уруксат берилет. Бул

Бишкек шаарындагы бир катар айдоочуларды убайым чегип турган кези. Буга чейин такси менен үй-бүлөсүн баккандар мындан ары кантип акча табарын билбей жатканын айтышты.

"Көп эле үй-бүлөлөрдө оң рулдуу машине. Убагында арзан автоунааларды алышкан. Азыр башка машина алайын десе каражаттары жок, бир гана насыяга алыш керек. Шаар ичине эмес, алыс аймактарга каттаган таксисттерге киргизсе, жакшы болмок. Азыр эми оң рулдуу машиналардын баасы түшө баштады. 100 миңге арзандады го дейм", - деди атын атагысы келбеген айдоочу.

Лицензиялоо ишин жөнгө салуу жана техникалык көзөмөлдөө башкармалыгынын жетекчиси Нурдин Самбаев оң рулдуу автоунааларга такси кызматын көрсөтүүгө эбак эле тыюу салынганын, аны жөнгө салуу тартиби эми кирип жатканын билдирди:

"Оң рулдуу автоунаалар боюнча мыйзам 2020-жылдын 1-январынан бери күчүнө кирген болчу. Оң рулдуу автоунаалар менен иш алып барууга болбойт. Коммерциялык багытта адам ташууга тыюу салынган болчу. 2015-жылдан бери оң рулдуу унааларды каттоого чектөө коюлган. Бул боюнча ар дайым эскертүүлөр берилип келген".

Жаңы эреже боюнча, шаар, аймак аралык каттамдарда лицензиясы бар гана таксилер иштей алат.

Мындан тышкары лицензиясы жок айдоочуларга Телеграм каналдар аркылуу кардар топтоого тыюу салынат. Тийиштүү уруксаты жок айдоочу ишкердик кылса 7 жарым миң сом, юридикалык жактар 23 миң сом айыпка жыгылат.

"Элге кызмат көрсөтүп, иш алып барып жаткандан кийин ар бир ишмердүүлүк кылган адам ишкер болуп саналат. Жарандан акчасын алып, кызмат көрсөтүп жаткан соң, мыйзам чегинде лицензия алып, иш алып барышы керек", - дейт Лицензиялоо ишин жөнгө салуу жана техникалык көзөмөлдөө башкармалыгынынын башчысы Нурдин Самбаев.

"Эл кыйналды"

Жакында ишке кирчү бул жоболор айдоочуларды тынчсыздандырып жатат. Негизги жумушунан кийин ара-чолодо кошумча акча тапкандар кыйын абалга туш болорун айтып жатышат:

«Эми эл ошентип жан багат да. Мисалы, бензинди 67 сомго көтөрдү. Ал кымбат, газды дагы акырындан кымбаттатып жатышат. Элди ушинтип кыйнап турган болбойт да. Мен мисалы 13-14 литр бензин куям. Бир жакка баратсам, жаныма киши сала кеткен мага ылайыктуу болот. Кичине акча болсо да кайсы бир нерсеме жарап калат. Алсак, бензиниме», - деди өзүн Алмаз деп тааныштырган айдоочу.

Такси кызматын көрсөтүү үчүн лицензия Жол кыймылынын коопсуздугун камсыздоо башкы башкармалыгынын аймактык бөлүмдөрүндө 22-августтан тарта бериле баштайт. Акысы жеке жактарга 500, юридикалык жактарга 1000 сом. Лицензиялоо ишин жөнгө салуу жана техникалык көзөмөлдөө башкармалыгынынын башчысы Нурдин Самбаев билдиргендей, лицензия 3 жылдан кем эмес тажрыйбасы бар, жыл сайын медициналык кароодон өткөн, унаасын жылына бир жолу техникалык кароодон өткөргөн, соттуулугу жок айдоочуларга берилет.

«Тийиштүү органдар менен биргеликте рейддерди жүргүзүп, лицензияны албагандарды аныктайбыз. Такси кызматында жүргөн ар бир айдоочу сөзсүз автовокзалдардан кетиши керек. Ал жакка дагы көзөмөл жүргүзүлөт. Жолдордо посттор коюлуп, текшерүү жүрүп турат».

Нурдин Самбаев такси кызматкерлеринин сырткы келбетине дагы көңүл буруларын эскертти:

«Дресс-код деген жок, бирок маданиятсыз кийим кийбеши керек».

Жолдо кардар менен чырдашып, тилдеп, унаадан түшүрүп салган такси айдоочуларынын окуялары соцтармактарга жарыяланып келет. Мындан улам айрым шаар тургундары такси кызматын иреттөө бүгүнкү күндүн талабы экенин белгилешет.

«Кээ бирөө чынында эле аябай жаман мамиле кылат. Аларга кардарга кандай мамиле кылганды алдын ала бир сабак өтүлүшү керек го дейм. Мисалы, Яндексби, Индрайверби жумушка алганда алдын ала үйрөтүп, андан кийин жолго кое бериши керек».

«Эгерде ошондой айдоочулар болсо, мисалы, «кебетең жаккан жок», «сен мага жакпай калдың», «түш» деген болсо, андай айдоочуларды бардык такси кызматтарына албаш керек».

Мыйзам талабын аткарбай такси кызматын уланта берген айдоочулар мыйзам күчүнө киргенден кийин үч айдан соң жоопко тартыла башайт.

Лицензия алуу үчүн жеке жактар арызына төмөнкү документтердин топтомун тиркеши керек болот:

1. Жеке жакты тастыктаган документ;

2. Салык органына катталгандыгы жөнүндө күбөлүктүн күбөлөндүрүлгөн көчүрмөсү;

3. Лицензиялык жыйымдын төлөнгөнүн тастыктаган документ;

4. Жүргүнчүлөр алдындагы жарандык жоопкерчилик боюнча милдеттүү камсыздандыруу келишими;

5. Баланста, же ыкчам башкарууда болушу же ижарага алуу укугу менен жүргүнчүлөрдү коопсуз ташууну жана айдоочулардын эмгегин коргоону камсыз кылуу боюнча нускама өткөрүү боюнча классы бар юридикалык жак (ташуучу, автопарк) менен түзүлгөн эмгек келишиминин көчүрмөсү;

6. Автотранспорт каражатын каттоо күбөлүгү;

7. Транспорт каражатын башкарууга укук берген ишеним кат же ижара келишими;

8. Техникалык кароодон өткөндүгү тууралуу акт;

9. Тиешелүү категориядагы айдоочунун күбөлүгүнүнкөчүрмөсү, 3 жылдан кем эмес айдоочу стажы менен.

10. Саламаттык абалын тастыктаган белгиленген формадагы медициналык маалымкат;

11. Соттуулугу тууралуу маалымкат.

ЮРИДИКАЛЫК ЖАКТАРДЫН АРЫЗЫНА ТИРКЕЛҮҮЧҮ ДОКУМЕНТТЕР ТОПТОМУ:

Төмөнкү документтердин көчүрмөлөрү:

1. Мамлекеттик каттоо жөнүндө күбөлүктүн нотариалдык түрдө күбөлөндүрүлгөн көчүрмөсү;

2. Лицензиялык жыйымдын төлөнгөндүгүн тастыктаган документтин көчүрмөсү;

3. Жүргүнчүлөрдүн алдындагы жарандык жоопкерчиликти милдеттүү камсыздандыруу келишиминин көчүрмөсү;

4. Унаа каражаттарын пайдаланууга, эмгекти коргоого жана ташуулар коопсуздугуна жооптуу адистердин квалификациясын тастыктаган документтердин (дипломдордун, күбөлүктөрдүн, сертификаттардын) көчүрмөлөрү (жол кыймылынын коопсуздугу боюнча инженер, контролдук механик жана медик-нарколог);

5. Адистерди дайындоо жөнүндө буйруктардын көчүрмөлөрү (эмгек келишими);

6. Өндүрүштүк-техникалык базага ээлик кылуу же башкаруу укугун тастыктаган документтердин көчүрмөсүже техникалык тейлөө жана оңдоо кызматтарын көрсөткөн юридикалык/жеке жактар менен түзүлгөн келишимдин көчүрмөсү;

7. Транспорт каражаттары жөнүндө маалыматтар (каттоо күбөлүгүнүн көчүрмөсү, ишеним кат, техникалык кароодон өткөндүгү тууралуу акт).